شهزاد محمدیان

ویتامین D
تفاوت ویتامین D با سایر ویتامین ها در این است که بدن می تواند آن را با کمک نور آفتاب در بدن بسازد. نور آفتاب باعث ساخته شدن ویتامین D در پوست می شود. ماده ای بنام دهیدروکلسترول در پوست وجود دارد که در اثر نور ماوراء بنفش موجود در نور خورشید تبدیل به ویتامین D3 یا کله کلسیفرول می شود.ویتامین D موجود در مواد غذایی، ویتامین D2 یا آرگوکلیسفرول و یا ویتامین D3 (کله کلیسفرول) می باشد و به تنهایی فعالیت ندارد، کبد، ویتامین D2 یا D3 را به 25 کله کلیسفرول یا کلسیدیول تبدیل می کند. پس از تبدیل نهایی در کلیه، نوع فعال ویتامین D یعنی 25 و 1 دی هیدروکسی کله کلیسفرول یا کلسی تریول تولید می شود.طول موج نور لازم برای ساخته شدن ویتامین D در پوست از شیشه عبور نمی کند و فقط نور مستقیم خورشید حاوی نور با طول موج موثر در ساخت این ویتامین می باشد؛ بنابراین برای دریافت ویتامین D نباید به امید نور عبور کرده از شیشه بود. البته باید در نظر داشت قرار گرفتن در معرض نور خورشید به مدت طولانی هم عوارض زیادی در بر دارد.

فعالیت های ویتامین D در بدن
ویتامین D بر اعضاء مختلفی تاثیر می گذارد که عبارتند از روده، کلیه، استخوان، اعضاء تولید مثل، مغز، لوزالمعده، پوست، قلب و عروق، دستگاه ایمنی و دستگاه خون ساز.برخی پژوهش ها نشان داده اند که ساخته شدن ویتامین D در اثر نور آفتاب می تواند در افزایش مقاومت نسبت به بیماری سل نیز واقع شود.نقش ویتامین D در استخوان؛ ویتامین D همراه با ویتامین C، هورمون پاراتورمون، کلسی تونین، پروتئین کلاژن و املاحی مانند کلسیم، فسفر، منیزیم و فلوراید باعث ساخته شدن و حفظ بافت استخوان می شود. فعالیت اصلی ویتامین D در این راستا، کمک به رسوب کلسیم و فسفر خون در استخوان می باشد.

ویتامین D با سه روش باعث حفظ غلظت طبیعی کلسیم و فسفر در خون می شود :
1- باعث تحریک جذب کلسیم و فسفر از دستگاه گوارش می شود.
2- در موارد لازم، کلسیم موجود در استخوان را وارد گردش خون می کند.
3- باعث افزایش ذخیره کلسیم و فسفر توسط کلیه می شود.

منابع ویتامین D
الف- نور خورشید؛ میزان ساخته شدن ویتامین D توسط نور آفتاب بستگی به عوامل متعددی از قبیل منطقه جغرافیایی، فصل، رنگ پوست، آلودگی هوا، میزان پوشش فرد، مدت قرار گرفتن در معرض نور آفتاب و همچنین وسعت ناحیه قرار گرفته در نور آفتاب دارد. بنابراین در صورت استفاده کافی از نور آفتاب می توان از دریافت کافی ویتامین D اطمینان حاصل کرد. از سوی دیگر قرار گفتن در معرض نور آفتاب به مدت طولانی نیز عوارضی از قبیل سرطان پوست دربردارد بنابراین میزان استفاده از آفتاب نیز باید متعادل باشد.

ب- منابع غذایی ویتامین D؛ روغن کبد ماهی، تخم مرغ، شیر، کره، پنیر، کشک و ماست به طور عمده دارای ویتامین D هستند. البته جذب ویتامین D از این مواد غذایی کامل نیست و مصرف این مواد به تنهایی جایگزین نور آفتاب نمی شود. ویتامین D موجود در مواد غذایی در اثر حرارت از بین نمی رود ولی نسبت به نور حساس است. در بسیاری کشورها با افزودن ویتامین D شیر را غنی می کنند.

ویتامین D برای کودکان
کودکان در سن رشد سریع، روزانه نیاز به مصرف 10 میکروگرم یا 400 واحد ویتامین D دارند. میزان ویتامین D موجود در منابع حیوانی بسته به مدت قرار گرفتن حیوان در معرض نور آفتاب و نوع غذای مصرفی اش بسیار متفاوت می باشد.

کمبود ویتامین D
در صورت کمبود دریافت ویتامین D، مواد معدنی نمی توانند به طور طبیعی در استخوان رسوب نمایند. ممکن است استخوان ها به قدری ضعیف شوند که در اثر تحمل وزن بدن خم شده و تغییر شکل دهند. در صورتی که کمبود ویتامین D قبل از بسته شدن صفحه رشد اتفاق بیفتد بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان بروز می کند که علائمی از قبیل تغییر شکل استخوان ها، خمیدگی و پرانتزی شدن پاها، برجسته شدن دنده ها، پهن شدن مچ دست، باز بودن بیش از حد ملاج و بزرگ شدن بیش از حد سر دارد. به علاوه این کودکان تعریق بیش از حد در موقع شیر خوردن دارند و مستعد ابتلا به عفونت های مکرر به ویژه عفونت های تنفسی می شوند.در صورتی که کمبود ویتامین D در بزرگسالان رخ دهد حالتی به نام استئومالاسی ایجاد می شود که باعث خمیدگی غیرطبیعی در ستون فقرات و ساق پا می گردد. این بیماری بیشتر در خانم هایی دیده می شود که میزان کافی ویتامین D از راه نور آفتاب و تا حدی مواد غذایی، بیماری های سوء جذب، نارسایی کلیه و مصرف برخی داروها از قبیل داروهای ضذ تشنج نیز باعث کمبود ویتامین D می شوند.

مسمومیت با ویتامین D
افزایش بیش از حد ویتامین D بیش از سایر ویتامین ها باعث مسمومیت می شود. ویتامین D اضافی در بدن باعث افزایش جذب کلسیم از استخوان ها شده و در نتیجه غلظت کلسیم خون افزایش می یابد. این کلسیم اضافی در بافتهای نرم بدن رسوب کرده و در اعضاء مختلف باعث ایجاد عوارضی از جمله بروز سنگ کلیه می شود. رسوب کلسیم همچنین باعث سفت شدن رگ های خونی می شود که برای رگهای قلب و ریه خطرساز بوده و حتی می تواند کشنده باشد.مسمومیت با ویتامین D در اثر مصرف منابع طبیعی ویتامین D معمول نیست ولی مصرف داروهای حاوی این ویتامین به راحتی باعث مسمومیت می شوند. بنابراین مصرف داروهایی مانند مولتی ویتامین نباید بی رویه و یا بر اساس میل فردی باشد، بلکه بایستی فقط در موارد لزوم و تحت نظر پزشک مصرف شود چرا که بر خلاف باور غلط بسیاری از مردم مصرف انواع مولتی ویتامین نه تنها باعث افزایش اشتها و رشد نمی شود بلکه در صورت بروز مسمومیت با ویتامین D، بی اشتهایی، کاهش وزن، تشنگی مفرط، ضعف، بی قراری، سردرد، استفراغ، پرفشاری خون و بالا رفتن کلسترول خون و اختلال رشد بروز خواهد کرد. بنابراین مصرف انواع مولتی ویتامین در دوره های خاصی از زندگی لازم است و نباید به طور بی رویه و بدون تجویز پزشک مصرف شود.